Rijksmuseum Twenthe - Het kunstmuseum van Enschede

Blog: de restauratie van Verspronck

Ter gelegenheid van de tentoonstelling Lief en Leed (8 september 2018 - 6 januari 2019) worden twee topstukken uit de collectie van RMT gerestaureerd: Portret van een heer  en Portret van een dame, omstreeks 1641 geschilderd door de Haarlemse portretschilder Johannes Verspronck. Volg hier het hele proces van de restauratie!



Bijna klaar!

De afgelopen weken was het stil hier, maar in het restauratieatelier is er hard gewerkt.

Feroza is bijna klaar met de dame en heer. Het echtpaar is vorige week na restauratie opnieuw vernist met een eerste vernislaag. Nu worden nog de laatste retouches behandeld voordat ze hun slot vernis krijgen. 


Bekijk hier hoe Feroza het portret van een man vernist!



Opperste concentratie bij het behandelen van de retouches rondom de signatuur van Johannes Cornelisz. Verspronck op het portret van een dame.


Week 14 en 15

Nu de man helemaal schoon is gemaakt, is de vrouw aan de beurt. Bij haar is de vernislaag dikker - dus geler. Het kant, de parels en de details van haar nagels en sieraden gaan geweldig uit de verf komen als de gele laag eraf is.



Het verschil tussen man en vrouw is enorm! Pas als beiden volledig zijn gerestaureerd krijgt het echtpaar een nieuwe vernislaag. Dat zal de diepte en kleuren in de portretten nog veel beter maken.

 


Week 13

De vernis is geheel verdwenen en nu kunnen de oude overschilderingen ook worden verwijderd. Al met al ziet het werk er, ook zonder vernis, heel goed uit. Het kant is weer prachtig wit en ook het gezicht heeft zijn natuurlijke kleur terug.  



Week 12

Er is een hoop gebeurd de afgelopen weken! Nu bekend is waaruit de onderste vernislaag bestaat - het is een oude schellak - loopt de vernis afname voorspoedig. In UV-licht zijn de verschillende vernislagen duidelijk zichtbaar. De bovenste laag fluorisceert groenig, de blauw-witte fluoriscentie laat de schellak laag zien. In de overige delen op het doek is het vernis vrijwel helemaal verwijderd. Feroza schiet aardig op zo!



Week 9

Na drie weken van rust - we moesten wachten op de uitslag van het lab -  is Feroza weer terug in het atelier. De proefjes van de vernis wijzen erop dat de onderste vernislaag een oude schellak is. Ongewoon, want schellak werd vooral bij meubels gebruikt. Je ziet het haast nooit als vernis op schilderijen. Voor de restaurator dus ook moeilijk om te verwijderen, maar na wat experimenteren heeft ze een oplossing gevonden. Langzaamaan, is er steeds meer van de oorspronkelijk verflaag te zien. 

Rechtsonder in de hoek is bijna alle vernis weg. Op de ezel liggen wat restjes van de gellak.


Week 6 en 7

De restauratie van de portretten ligt even stil. Feroza stuitte op een moeilijk oplosbare lijm-of vernislaag, waarvan onduidelijk is waar deze precies uit is opgebouwd. Om de onderste vernislaag goed te kunnen behandelen is er daarom een testje naar het laboratorium van het RCE gestuurd, waar onderzocht kan worden wat de samenstelling van de laag precies is. We wachten dus op de uitslag van dit onderzoek. Bij andere restauraties van Verspronck portretten zijn soortgelijke lagen ontdekt,  maar het is onduidelijk  of het hier om de zelfde samenstelling gaat. 


Bij uv-licht zijn de verschillende lagen vernis duidelijk te zien. De moeilijk oplosbare laag geeft een witte fluoriscentie. Rechts deze laag onder de microscoop!


Week 5

Feroza gaat verder met haar onderzoek naar de onderste vernislaag en welke middelen er nodig zijn om deze te kunnen verwijderen. In uv-licht zijn de verschillende lagen vernis goed te zien. Zo is te zien waar alle vernis is verwijderd en waar de onderste laag vernis er nog zit.


Week 4

Bij het verwijderen van de vernis bij het portret van de heer merkte Feroza dat er verschillende vernislagen op het doek zitten. Vermoedelijk gaat de tweede vernislaag om een oude olievernis, die lastiger te verwijderen is. Hiervoor moet de vernislaag verder worden onderzocht en testjes worden gedaan.


Intussen heeft ze de hoekplooien in het portret van de dame kunnen behandelen. Met strijklicht waren de hoekplooien duidelijk zichtbaar links en rechtsonder in de hoeken. Om de plooien te behandelen was het in eerste instantie de bedoeling om het doek af te spannen, te planeren en dan weer op te spannen. Omdat dit een vrij grote ingreep is voor het schilderijis een poging gedaan om de plooien te behandelen zonder het doek af te spannen. Met succes!

Het proces vergt veel tijd en geduld. De behandel methode: het doek wordt licht vochtig gemaakt met behulp van vochtige Goretex, verschillende type gewichten en licht uitspieën.


Onder strijklicht is het werk alleen vanuit een zijde belicht. Met dit type belichting is het mogelijk om bijvoorbeeld oneffenheden in het oppervlak of opstaande verflagen te zien. Bij de dame werden zo naast de hoekplooien ook gebieden van opstaande verf zichtbaar en een bobbel in het oppervlak waar het oorspronkelijke doek misschien iets loskomt van het doubleer doek. Dat het schilderij gedoubleerd is – het bevestigen van een nieuw doek aan de achterzijde aan het oorspronkelijke doek – is te zien aan de randen die bedekt zijn met kraft papier, waarvan een stukje al was afgescheurd. 


Zondag 4 februari bood Hart van Nederland een blik in de keuken, in ons restauratieatelier.

Kijk het item hier terug. 


Week 3

Gestaag gaat Feroza verder met de vernisafname. Vandaag is ze bezig met het portret van de man.

Bij de testjes bleek dat er sprake is van opstaande verf.  Feroza moet het afnemen van het vernis dus afwisselen met het consolideren van de verf met behulp van een microscoop.


Het verschil in het wit van de kraag is enorm!



So far... hieronder een kleine time-lapse!




De restauratie krijgt de nodige aandacht in de pers! Woensdag kwam de Twentse Tubantia langs in het atelier. Vandaag, 25 januari, staat een prachtig artikel in de Tubantia en het AD. Zie hier het item op de website.


En ook vandaag staat Feroza weer in de spotlights. Omroep Max kwam langs en maakte een item voor vanavond, 25 januari, in Hallo Nederland. 18.30 op NPO2.


Week 2: onderzoek

Deze week heeft Feroza de schilderijen onderzocht. In UV licht en strijklicht kan ze goed zien wat de conditie van de portretten is. Bij de dame zijn duidelijk hoekplooien zichtbaar, die zullen worden behandeld. Eerder documentatiemateriaal liet zien dat Verspronck ondertekeningen maakte die onder de verflaag zitten. En een klein testje voor de vernislaag toont al aan hoeveel meer kleur en helderheid er te winnen valt door de behandeling.


Bij een testje met het vernis wordt duidelijk hoeveel witter de kraag van de dame eigenlijk zou moeten zijn. Dit resultaat valt dus te behalen! 


Infrarood-opname van het portret van de dame. De ondertekeningen zijn met name bij de schouder en het haar duidelijk zichtbaar. 


Week 1: start

Vandaag gaat schilderijenrestaurator Feroza Verberne van start met de restauratie van de twee prachtige portretten van Johannes Verspronck. De dame en heer zijn maandag al van zaal gehaald en liggen klaar in het restauratieatelier van het museum. De vernislaag op de beide portretten is erg vergeeld en de schilderijen zijn vuil. Feroza zal onder andere een nieuwe vernislaag aanbrengen. De gehele restauratie duurt naar verwachting ongeveer drie maanden.


Maar nu eerst de situatie inventariseren. Vandaag worden de portretten uit hun lijst gehaald en gaat Feroza  de schilderijen onderzoeken. De portretten worden onder de microscoop bekeken en Feroza  gaat enkele testjes van de vernislaag doen. Op een klein stukje op het doek neemt ze wat vernis af om te zien welke materialen ze nodig gaat hebben.