Rijksmuseum Twenthe - Het kunstmuseum van Enschede

Armando - De schoonheid van het kwaad

Is de mens van nature geneigd tot het goede of het slechte? Door wetten en regels op te stellen proberen wij het goede radicaal te scheiden van het kwade, aldus de filosoof Georges Bataille. Zo bezien is onze beschaving een niet aflatende poging om het kwaad uit te bannen. Maar het gewelddadige, het destructieve huist in ons, en vindt in bepaalde omstandigheden razendsnel zijn weg naar de oppervlakte.

Is de mens van nature geneigd tot het goede of het slechte? Door wetten en regels op te stellen proberen wij het goede radicaal te scheiden van het kwade, aldus de filosoof Georges Bataille. Zo bezien is onze beschaving een niet aflatende poging om het kwaad uit te bannen. Maar het gewelddadige, het destructieve huist in ons, en vindt in bepaalde omstandigheden razendsnel zijn weg naar de oppervlakte.


Het werk en het denken van Armando is diep beïnvloed door zijn jeugdervaringen in de Tweede Wereldoorlog. In de bossen rondom Amersfoort zag hij van nabij de bewegingen van de gevangenen en de bewakers in het concentratiekamp aldaar. Hij zag het kwaad waartoe de mens in staat is. Hij was getuige, net als de bomen in het bos: ‘Er is nogal wat gebeurd bij de bomen. Een bosrand bijvoorbeeld. De voorste bomen hebben het een en ander gezien. Men besloop en beschoot, men ranselde en vernederde. Je zou dus kunnen zeggen dat de bomen medeplichtig zijn, zich schuldig hebben gemaakt. Maar nee: het zijn maar bomen’, aldus Armando. Onverschillig en onverschrokken groeiden ze voort. Maar in zijn werk heeft het landschap voor altijd zijn onschuld verloren.


Armando wil de pijnlijke en ongemakkelijke herinnering aan wat er heeft plaatsgevonden niet bedekken, maar laten voortduren. Getransformeerd in schilderijen en foto’s van ontzagwekkende landschappen, in voorstellingen waarmee wij kunnen leven. Ze zijn de artistieke beteugeling van het verschrikkelijke. De schoonheid van het kwaad.


Armando bezielt het landschap; hij kent er menselijke gevoelens aan toe. Net als de landschapschilders van de Romantiek. Een schilder als Gerard van Nijmegen, waarvan Armando twee werken uitkoos, gebruikt het landschap om uitdrukking te geven aan het ontzagwekkende. De natuur, met het kolkende water en de verwoestende wind, is in zijn schilderijen dreigend en overweldigend. Maar Van Nijmegens landschappen roepen ook ontzag op. Ze laten ons beseffen hoe nietig en kwetsbaar we zijn, waardoor we ons tegelijkertijd onderdeel voelen van een groter geheel, verheven boven het alledaagse. De Romantici zochten in de natuur naar een religieuze ervaring, naar het goddelijke. Voor Armando is het mysterie de mens. De mens met zijn ondoorgrondelijke aard en vatbaarheid voor het kwade, die hij laat weerspiegelen in het schuldige landschap.


Op 1 juli 2018 overleed Armando op 88-jarige leeftijd, kort na het voltooien van 'Ars longa, vita brevis/De schoonheid van het kwaad. Zij laatste presentatie heeft hij zelf niet meer kunnen aanschouwen. Zijn kunst leeft voort.